Uzay çalışmalarının 'kirli' yüzü: Uzay molozları
Dünya yörüngesinde belli bir alanda toplanan işlevini yitirmiş uydular. (Fotoğraf: NASA)
Uzaya gönderilen araçların fırlatma görüntülerini gözünüzün önüne getirdiğinizde şu sahneleri rahatlıkla hatırlarız: Roket, belli zaman aralıklarında üzerindeki parçalardan kurtulur ve yoluna devam eder.
Peki, uzay aracının boşluğua bıraktığı o parçalar ne oluyor? Uzay molozu ya da uzay enkazına dönüşüyor. Üstelik moloza dönüşen sadece bu küçük parçalar değil, şu ana kadar dünya yörüngesine gönderilen yaklaşık 6 bin uydunun yüzde 60'ı bu şekilde. Örneğin, uzaya gönderilen ilk uydu olan Ruslar'ın Sputnik I'i, 3 hafta çalıştıktan sonra işlevini yitirmiş ve iki ay boyunca dünya yörüngesinde dolanmıştı. Bu onu ilk uzay enkazı yapmıştı.
Tek bir uydunun uzaya gönderilmesi çok büyük maliyetler gerektirir. Öyle ki, uydunun ağırlığına bağlı olarak 400 milyon dolara kadar yükselebilir. Ancak bir uydunun görev süresinin başlangıcına ayrılan bu cömert miktarlar, söz konusu uydular görevlerini tamamlayıp da uzayda bir çöpe dönüştüklerinde gösterilmez.
Uzay ajansları, bu parçaların kendi kendine patlamasını ve daha küük parçalara ayrılmasını beklerler. Fakat bu parçalar da daha sonra kullanılacak her uydu için tehlike yaratıyor. Örneğin, 10 şubat 2009’da kulanım dışı olan bir Rus uydusu aktif bir ABD iridyum ticari uydusu ile çarpışmış ve onu yok etmiş, bu kaza sonucunda uzay enkazlarının arasına 2000 parça daha eklenmiştir.
Uluslararası Uzay İstasyonunun insan barındıran modülleri, bu enkazların 1 cm'den küçük olanlarına karşı bile korunma kapasitesine sahiptir. Bazen uzay aracının bu çarpışmalardan korunabilmesinin tek yolu manevra yapmaktır. Ancak bu ilgili nesnelerin yörüngesinin tam olarak önceden bilnmesi ile mümkün olabilir.
Günümüzde, özellikle internetin hayatımızda kaplaığı yere bağlı olarak daha çok uyduya ihtiyaç duyuyoruz. Örneğin, Elon Musk'ın internet projesi Starlink için yörüngede 800'den fazla uydu konuşlandırıldı. Teknoloji ilerledikçe, uydulara olan ihtiyaç ve bağımlılık da artacaktır.
Bauman Teknik Üniversitesi'nde görevli Rus bilim insanı Egor Loktionov, uydular serbest kaldıkça uzaydaki kalıntıların temizlenmesinin bir seçenek olmaktan çok bir zorunluluk olacağını söylüyor.
Konu üzerinde çalışan Loktionov, uzay molozlarını temizlemek için birlazer ışını yöntemi üzerinde çalışıyor. Loktionov'un çalışması başarılı olursa, uzaydaki artıklar uzayı kirletmeden temizlenebilir.
Aslında, Loktionov, yeni bir yöntem keşfetmedi. Loktionov'un üzerinde çalıştığı yöntem tıp alanında genellikle küçük tümörleri temizlemek için kullanılıyor.
Loktionov bu yöntemi makro alana taşıdığı çalışmasıyla ilgili "Bugüne kadar uzay çöpleri için birçok çalışma yapıldı, çok azı denendi ancak hiçbiri uygulanmadı. Lazer yöntemi, daha ucuz esnek ve güvenilir bir yol sunabilir" dedi.
Çalışmada, yeryüzünden gönderilecek lazer ışınlarını, güneş pili ya da paneli taşıyan parçalarda sorun yaratabileceği ortaya çıkınca, lazer yöntemin uzayda uygulanması üzerinde çalışıldı. Çin ve Rusya'da teorik olarak test edilen ve başarılı sonuçlar eren yöntem hayata geçerse, uzay hem uydular hem de insanlar için daha güvenli ve temiz bir yer haline gelecek. (HABER MERKEZİ)
