Türkiye’de Vicdani Ret: ‘Sivil Ölüm’

Ercan Jan AKTAŞ*

47 Avrupa ülkesinin içinde yer aldığı Avrupa Konseyi’ne bağlı Bakanlar Komitesi 8 yıl sonra bir kez daha vicdani reddi gündemine alarak Türkiye’ye uyarıda bulundu. En son 2011 yılında benzer uyarıların yapıldığı Türkiye’den doğru ise hala resmi bir açıklama yapılmadı. Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi özellikle Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin kararlarının uygulanıp uygulanmadığını denetliyor. 

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM), Ocak 2006 tarihinde Türkiye’li vicdani retçi Osman Murat Ülke’nin defalarca gözaltına alınması ile Türkiye’nin, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ni ihlal ettiğine hükmetmişti. AİHM daha sonra, Haziran 2012 tarihinde bu kez de benzer uygulamalardan kaynaklı olarak vicdani retçi Savda davasında da vicdani retçilere yönelik tutukluluk, yargılama ve mahkumiyet gibi uygulamaları "insanlık dışı muamele" olarak tanımladı ve bu durumun AİHS'in işkence ve insanlık dışı uygulamayla mücadeleyi kapsayan 3. maddesine aykırı olduğuna hükmetti.

Bu mahkumiyetlere rağmen düzenleme vicdani ret konusunda bir düzenleme yapılmayan Türkiye’de vicdani retçilerin hayatları çok daha zorlaştı. Türkiye’de vicdani retçilerin yaşadıklarının karşılığı AİHM’nin Osman Murat Ülke davasında ifade ettiği ‘sivil ölüm’dür.  Vicdani retçilerin seyahat ve konaklama özgürlükleri yoktur. Sosyal güvenceli işlerde çalışamazlar. Her yurttaşın en doğal hakkı olan konut edinme ve bilinen açık ev adreslerinde yaşamlarına devam etme hakları yoktur.  Kamuda çalışmadıkları gibi yol yıllarda artık Milli Savunma Bakanlığı’ndan gelen tebligatlardan dolayı özel iş yerlerinden de çalışamıyorlar.

Özellikle de son yıllarda vicdani retçilere yüksek oranda para cezaları kesilmektedir. Bu parayı ödemedikleri için de banka hesaplarına el konulup bloke ediliyor. Bu bağlamda 2018’de Yavuz Atan ve 2019’da ise Burak Özgüner ve de Şendoğan Yazıcı’nın banka hesapları bloke edildi. Bu durumda vicdani retçiler artık banka hesapları açamıyorlar. Kişisel olarak bir iş yere sahip olan, ya da bir yerde çalışan vicdani retçi kendisi için başka yöntemler geliştirmek zorunda bırakılmaktadır.

Türkiye’de 1996 tarihinde tutuklanıp 701 gün cezaevi yatan Osman Murat Ülke bugün aynı gerekçeler ile soruşturmaya uğrayıp tutuklanabilir. Zira Türkiye vicdani ret konusunda hiçbir yasal düzenlemeye gitmedi. Öte yandan vicdani retçi Şendoğan Yazıcı’ya Türk Ceza Kanunu 53/1 maddesi uyarınca açılan dava ise yeni bir duruma işaret ediyor. Bu maddeden yargılanması devam ediyor. Bu maddeden ceza alması durumunda: Kamu görevi ve memuriyetten, seçme ve seçilme haklarından, velayet ve vesayet haklarından men edilmiş olacak. Vakıf, dernek, siyasi parti destekçisi, üyesi ya da yöneticisi olamayacağı gibi bir meslek kuruluşu iznine tabi meslek ve sanatı icra edemeyecek. 

Vicdani retçilerin Türkiye’de yaşadıkları ‘sivil ölüm’ bu şekilde ‘medeni ölüm’ ile de tamamlanarak vicdani retçilerin bütün yaşam alanları bloke edilerek ellerinden alınmak istenmektedir. Mevcut uygulamalar ile eğitim ortamında dışlanan, ekonomik hayatın dışına itilen, sosyal güvencesiz bırakılan, seyahat ve konaklama özgürlüklerini kullanamayan vicdani retçilerin ellerindeki seçme ve seçilme hakları da alınarak "ya asker olacaksınız, ya parasını ödeyeceksiniz, aksi takdirde Türkiye’yi terk edin" demiş oluyorlar. 

Bu ağır koşullardan dolayı sadece son üç yıl içinde onlarca vicdani retçi kendi yaşadıkları kentleri yaşamlarını terk ederek Avrupa’nın çeşitli ülkelerine geçerek iltica ettiler. Bu kaçış devam ediyor. Türkiye’ye uluslararası sözleşmeler çerçevesinde vicdani redde dair yasal bir düzenleme yapana kadar vicdani retçilerin yaşadıkları bu ağır koşullar daha da büyüyerek devam edecektir. 

* L’EHESS (Ecole des Hautes Etudes en Science Sociale) 

   Objection de Conscience Pour la Paix – Paris / Barış İçin Vicdani Ret / Paris