Terzi Fikri'nin oğlu Naci Sönmez: Fatsa deneyimi bugün hâlâ yol gösteriyor

Esra ÇİFTÇİ

"Terzi Fikri öyle bir giysi dikti ki Fatsa’ya
O Gürcü öyle bir gürledi ki arkadaşlarıyla
Noktalar, noktalı virgüller, askeri operasyonlar
Kimseler çıkaramaz Fatsa’nın sırtından!
Emek hakkının sımsıcak çıplaklığını!
Can Yücel

+GERÇEK- "Bu Ordu, terörün nemenem şey olduğunu iyi bilir. Ordu, Terzi Fikri’yi de iyi bilir, onların bedelini benim Ordum çok ödedi"

"Çorum’u bırakın, Fatsa’ya bakın…"

Yukarıdaki cümlelerin ilki, birkaç gün önce Cumhurbaşkanı Erdoğan tarafından söylendi. İkinci ise Çorum Alevi katliamının akabinde, dönemin başbakanı Süleyman Demirel’in sözleri olarak tarihe geçti.

İki cümlenin de tek bir öznesi vardı. Nam-ı diğer Terzi Fikri, yani Fikri Sönmez. Fatsa’nın sosyalist belediye başkanı. 

Peki kimdi Terzi Fikri? Fatsa deneyiminden 42, ölümünden 37 yıl sonra neden Türkiye egemenlerinin kâbusu olmayı sürdürüyor? 

Fikri Sönmez (Terzi Fikri)

TERZİ FİKRİ 9 AYLIK BELEDİYE BAŞKANLIĞI DÖNEMİNDE FATSA’DA NELER YAPTI? 

1979 yılında belediye başkanı Nazmiye Komitoğlu’nun vefatı nedeniyle bir ara seçim yapılır ve Fikri Sönmez, AP, MSP, CHP’nin belediye başkan adaylarının toplam oyunu yüzde 50 geçerek bağımsız belediye başkanı olur.  Halkla beraber halk için idarenin mümkün olduğunu gösterir. Fatsa’yı özelliklerine göre 11 bölgeye ayırarak halk komiteleri oluşturur. İki ayda bir yapılan halk toplantıları ile de halkın belediye yönetimine katkıda bulunmasına çalışır.

Bu komitelerin üyeleri bu toplantılarda belediye çalışmalarını denetler, gerekirse komite üyelerini görevlerinden alırlardı. Fatsa’nın en büyük sorunu çamurdu, yolları ve kanalizasyonları yoktu, her yer sivrisinek doluydu ve halk hastalıktan kırılıyordu. Belediye çalışanları paralarını alamıyorlardı. Komitelerde belediye faaliyetlerinden başka içki, kumar sorunları, kadının evde gördüğü şiddet gibi diğer konular da ele alınmaya başlanmıştı. Bu komitelerin gerçekleştirdiği önemli çalışmalardan biri "Çamura Son" kampanyası idi . Kampanyanın ardından bir de Fatsa Halk Şenliği düzenlenir. İlçe kısa bir süre içinde sosyalist solun simgesi olurken sağcı basın organları ve politikacılar tarafından da eleştirilere hedef olur.

Kenan Evren  "Orada Terzi Fikri diye biri çıkmış. Komite kurmuş. Fatsa’yı o komite yönetiyor. Ne yapılıp, yapılmayacağının kararını halk veriyor veya halk adına o komite. Yani kararı devlet vermiyor. Devlet otoritesi sıfır. Devletin kanunları Fatsa’da işlemiyor" der. Özellikle rüşvet ve karaborsanın üzerine giden Terzi Fikri, tüm borçları kapattıktan sonra çalışanların ücretlerini de düzenli ödemeye başlar. Bütün bunları da 8 ay gibi kısa bir sürede yapar. Fatsa her daim bir sosyalist yerel yönetim deneyimi olarak görüldü ve Türkiye’nin ilk komünü olarak tarihe geçti. 

Terzi Fikri

'ERDOĞAN İKTİDARINI KAYBEDİYOR'

Erdoğan’ın 42 yıl sonra Terzi Fikri’ye gönderme yapması birçok kesim tarafından eleştirildi. Erdoğan’ın sözlerini +Gerçek için yorumlayan Fikri Sönmez’in oğlu siyasetçi Naci Sönmez ise, Fatsa deneyiminin unutulmazlığına dikkat çekiyor. 

Naci Sönmez, Erdoğan’ın Ordu’da ortaya koyduğu meselenin ve Terzi Fikri göndermesinin altında yatanın iktidarını kaybetmiş birinin çırpınışları olduğunu söylüyor.  42 yıl önce Fatsa’ya mal olan, o dönemde sağcısının da solcusunun da takdir ettiği,  saygı duyduğu, yerel yönetim anlayışıyla, halkın düşünce ve pratiğiyle katıldığı bir deneyimin bugünkü iktidar tarafından değersizleştirilmesini, terörle yan yana getirme çabasını ise özgüvenini kaybetmiş bir iktidarın fotoğrafı olduğunu belirtiyor.  "Halk arasında bir deyim vardır, "ayağına sıkmak" derler, bana göre Erdoğan bu konuşmasıyla ayağına sıktı. Ordu’da, Karadeniz’de kaybettiği gücünü bu sözlerle toparlama çabası içinde ama gittiği yol yol değil" diyen Sönmez, Fatsa’nın ortaya koyduğu deneyimin bugün bile yol gösterdiğini söylüyor. 

Naci Sönmez

'42 YIL ÖNCE FATSA’YA KAYYUM ATANDI'

42 yıl önceki devletin de bugünkü devletinde Fatsa deneyiminden rahatsız olduğunu söyleyen Sönmez, Fatsa’ya kayyum atandığını, kayyum yönetimi ile meseleyi çözmeye çalıştıklarını söylüyor. Evren’in Fatsa’da yaptığını bugün Erdoğan’ın atadığı kayyumlardan hiçbir farkı olmadığını söyleyen Sönmez, sözlerini şöyle sürdürüyor. 

"Demokratik, özgürlükçü, ekolojik bir toplum inşa etmek isteyenlerin feyiz aldığı bir deneyimdir Fatsa. Bugün de özellikle Kürt illerindeki birçok belediye eş başkanını gözaltına alarak, tutuklayarak, yargılayarak mahkûm etmeye çalışıyorlar. Erdoğan bu sözleri durduk yerde söylemedi, öylesine ağzından kaçırmadı.  Türkiye bugün nefes alamaz bir ortamda, anti demokratik bir süreçten çıkışın yolu dün Fatsa’ydı, bugün de kayyum atanan belediyeler. Erdoğan’ın en büyük çıkmazı budur. Bu tek adam rejiminden, bu faşizmin kurumsallaşmasından çıkış yolu olarak bu deneyimin öne çıkacağını düşünüyor, o yüzden öylesine ağzından kaçırdığı, laf arasında kullandığı bir söz değil, çok stratejik bir şekilde, özellikle Karadeniz’de, Ordu’da bunu ifade etmesi de çok manidar bu anlamda"

Yıllardır yapılan mühendislik çalışması ile Karadeniz’in milliyetçi, şoven bir bölge olarak inşa edildiğini ama bugün Karadeniz insanının da yaşananların, olan bitenlerin farkında olduğunu, neye alet edildiklerinin bilincinde olduğunu söyleyen Sönmez, Erdoğan’ın bir yandan Fatsa’yı, bir yandan terzi Fikri’yi itibarsızlaştırarak orada ortaya çıkan devrimci sosyalist deneyimi mahkûm ederek yol almaya çalıştığını ama nafile olduğunu belirtiyor. 

Fikri Sönmez (Terzi Fikri) Kimdir? 

1938 yılında Ordu’nun Fatsa ilçesine bağlı Kabakdağı köyünde doğdu. Yoksul bir çocukluk geçirdi. İlkokul sonrası bir terzinin yanında çırak olarak çalışmaya başladı. 1960’larla birlikte Türkiye İşçi Partisi’ne üye oldu ve aktif siyasete başladı. TİP’in Fatsa’daki örgütlenmesi için çalıştı. Karadeniz bölgesindeki emekçilerin ve köylülerin içerisinde mücadele yürüttü. 1978-1979’da "Fındıkta sömürüye son" mitinglerini örgütleyen isimlerden biri oldu. 1979 yılında Fatsa’da bağımsız belediye başkanı seçildi. Fatsa’yı halk komiteleriyle yönetmeye başladı. 1980 Mayıs-Temmuz ayları arasında 50’nin üzerinde kişinin katledildiği Çorum Katliamı sırasında Başbakan Süleyman Demirel tarafından hedef gösterildi. 12 Eylül darbesinin lideri Kenan Evren’in yönettiği "Nokta Operasyonu" ile 11 Temmuz 1980’de gözaltına alındı. Hayatının geri kalanı cezaevi koşullarında işkenceyle geçti. 4 Mayıs 1985 günü 47 yaşındayken kalp krizi geçirerek yaşamını yitirdi.