Yeni rezerv oyunu: İhracat gelirlerinin Merkez Bankası'na satılması uygulamasında oran artabilir
Pelin CENGİZ
Ekonomi yönetimi Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) yılın başında uygulamaya aldığı ihracatçı dövizlerinin rezervlere satın alması uygulamasındaki mevcut yüzde 25 olan oranın yüzde 50’ye kadar yükseltilmesini değerlendiriliyor.
Merkez Bankası'nın, TCMB'ye yapılacak döviz satışına ilişkin uygulama talimatında değişikliğe gideceği iddia edildi. İsimlerinin açıklanmasını istemeyen konuya yakın kaynakların Reuters'a yaptığı açıklamada, ihracatçıların Merkez Bankası'na satmak zorunda olduğu döviz gelirlerindeki payını yüzde 25'ten yüzde 50'ye yükseltilmesinin düşünüldüğünü belirtti.
Nihai kararın henüz verilmediğini belirten kaynaklar, yetkililerin seviyeyi değiştirmemeye ya da daha farklı bir miktara çekme olasılıklarının da bulunduğunu söyledi.
Merkez Bankası'nın ihracatçıların kendisine sattığı dövizin büyük kısmını kuru belli bir seviyede tutabilmek için piyasaya sattığı belirtiliyor. Dolar kuru belli bir seviyede kalabilsin diye ihracatçı da bu zarara katlanmak zorunda kalıyor.
3 Ocak 2022 tarihinde yayınlanan ihracat genelgesi kapsamındaki İhracat Bedeli Kabul Belgesi (İBKB) veya Döviz Alım Belgesi'ne (DAB) bağlanan ihracat bedeli dövizin yüzde 25'i, söz konusu belgelerin düzenlendiği tarihteki işlem kuru üzerinden TCMB'ye satılmak üzere belgeleri oluşturan bankaya satılmasına karar verilmişti.
TCMB konuyla ilgili yorum yapmazken, Merkez Bankası'nın şu ana kadar ihracatçılardan satın aldığı döviz miktarı da açıklanmadı.
O günlerde Reuters’a konuşan bankacılar, bu sayede doların 13.5 seviyesinde tutulabildiğini söylemişti. Ekonomi yönetimi, doları 14 TL’nin altında bir süre tutabildi. Bir süre bu seviyede kalan dolar, birkaç haftadır 14.70'ler seviyesinden işlem görüyor.
Ocak ayında yapılan düzenlemeye göre, ihracat bedelinin yüzde 25’i düzenlendiği tarihteki işlem kuru üzerinden TCMB’ye satılmak üzere belgeyi düzenleyen bankaya zorunlu olarak satılıyor. Böylece söz konusu banka da karşılık oranı olarak elde ettiği dövizin yüzde 25’ini Merkez Bankası'na yatırıyor. Türkiye ekonomisinde ihracatçıların önemli miktarda (yüzde 45-50) hammaddesi ithalat yöntemiyle elde ediliyor. Bu nedenle de döviz bozdurma zorunluluğu serbest piyasa rejimi ile uyumlu değil. İhracatçı, ithalat yaparken oluşan döviz talebini kendi elde ettiği döviz geliri yerine piyasadan satın almak zorunda kalıyor.
Merkez Bankası, ocak ayının ilk günlerinde devreye aldığı uygulama talimatı ile ihracat döviz gelirinin dolar, euro ve sterlin cinsi olanların ihracat bedelinin yüzde 25’i düzenlendiği tarihteki işlem kuru üzerinden TCMB’ye satılmasına karar vermişti.
Reuters, Merkez Bankası'nın net döviz rezervlerinin, esas olarak TL'yi desteklemek için yıllarca süren piyasa müdahaleleri nedeniyle ocak ayında 7,55 milyar dolar ile en düşük seviyeye ulaştığını belirtiyor.
Aralık ayından bu yana rezervleri aracılığıyla piyasanın en az 30 milyar dolarlık döviz talebini karşıladığını belirten Reuters haberinde, Merkez Bankası'nın piyasaya doğrudan müdahalelere ek olarak 2019-2020'de TL'yi desteklemek için 128 milyar dolar sattığını hatırlattı.
Eski Merkez Bankası Başkanı Naci Ağbal'ın 128 milyar doların kullanımı konusunda inceleme başlattığı için görevinden alındığı iddia edilmişti.
Hükümet bu iddiaları yalanlarken, muhalefet ise başta CHP olmak üzere "128 milyar dolar nerede?" adlı bir kampanya başlatarak, konunun aydınlatılmasını istemişti. CHP, bazı şehirlerde reklam panolarına '128 milyar dolar nerede?' yazılı afişler astırmış, savcılıklar tarafından bu afişler toplatılmıştı.
Rezervleri artırmak için;
— Şenol Babuşcu (@senolbabuscu) April 11, 2022
İhracat bedellerinin Merkez Bankası'na satışı zorunlu olan kısmı % 25'den % 50'ye çıkarılıyor...
İhracat gelirlerinin yüzde 25'inin Merkez Bankası’na satılmasını zorunlu kılan düzenlemenin ardından, ihracatçı birlikleri ocak ayında TCMB Başkanı Kavcıoğlu ile bir araya gelmişti. İhracatçıların yüzde 25'lik kısım ile ilgili kur garantisi beklentisi karşılık bulmamıştı. Hatta, ocak ayındaki ilk kararın ardından ihracatçılar, döviz hamlesinin rezervleri artırmak için uygulamaya konduğu ve bir süre sonra eski düzene dönüleceği izlenimi edindiklerini söylemişti.
Kavcıoğlu’nun bu toplantıda kurda büyük volatiliteler beklemediklerini ve TL’nin istikrarlı seyredeceğini belirterek, ihracatçıların endişe etmelerine gerek olmadığını söylediği aktarılmıştı. Hatta toplantıya katılan bir ihracatçı Reuters ajansına "Tahmin ediyorum geçici bir durum. Birkaç ay sonra değiştirirler gibi geliyor. Herhalde rezervlerini artırdıktan sonra uygulamayı bırakırlar diye düşünüyorum" demişti.
Ancak bu dönemde TL yabancı paralar karşısında yaklaşık yüzde 10 değer kaybetmiş, rezervlerdeyse kayda değer bir artış gözlemlenmemişti.
