Aslı Aydıntaşbaş başını açan Türkiyeli kadınları Washington Post’a yazdı

Gazeteci Aslı Aydıntaşbaş, Türkiye’de sayıları her geçen gün giderek artan başörtüsünden vazgeçen kadınların neyi simgelediğini, neyin mücadelesini verdiklerini Washington Post’a yazdı:

Bal rengi saçlı 28 yaşındaki gazeteci Büşra Cebeci, kahve içerken bana Türkiye'de kasaba muhafazakarlığından özgür bir hayata kaçışını anlatıyor. Yolculuğunun önemli bir kısmını, uzun süredir iktidardaki İslamcılarla ilişkilendirilen bir dindarlık sembolü olan başörtüsünü "açmak" oluşturuyor.

Cebeci yalnız değil. Türkiye'nin önde gelen gazetecilerinden Nevsin Mengü ile birlikte yazdığı kitabında, yeni hayatlara atılmak için toplum ve aile baskılarına meydan okuyan Türkiye ve İran'dan genç kadınlarla yapılan röportajlar yer alıyor.

2019'da Türkçede "başörtüsü", Arapçada "hijab" olarak adlandırılan başörtüsünü atan Türk kadınları, Twitter'da #10Yıl Challenge’a katılarak özgürleşmiş hallerinin fotoğraflarını paylaştı. Türkçe "Yalnız Yürümeyeceksin" isimli platformda, başını açan ya da açmak isteyen kadınlar yüreklerini ortaya koyuyor. 

Karar gazetesinin köşe yazarı ve daha önce Erdoğan'ın Adalet ve Kalkınma Partisi'nin uzun zamandır destekçisi olan Elif Çakır da başörtüsünü çıkardı ve bir zamanlar demokratikleşmenin bir aracı olarak gördüğü hükümeti eleştiren yayınlar yapıyor.

Türkiye'de kaç kadının bu yolu seçtiğini söylemek zor. Ancak Erdoğan'ın ömür boyu süren "dindar bir neslin" doğuşunu görme misyonuna rağmen, bu eğilim ters yönde bir hareketin başlangıcına işaret edebilir.

Cebeci'nin yolculuğu, muhafazakar bir ortamda hevesli bir okuyucu olduğu memleketi Boyabat'ta başlamış. Üniversitede siyasi ilgi alanları geliştirip gösterilere katılmaya başlamış. 19 yaşında, bir gün sınıfa farklı biçimde giriverdi; başı açık: "Herkesin, her yerin bana baktığını hissettim. Ama kimse gerçekten umursamadı. Rüzgarı ilk defa saçlarımda hissetmek çok güzeldi."

Cebeci sevgi dolu bir ailede büyümüş, ancak çoğu durumda kadınlar akrabalarından büyük baskı görüyor: Onlarla aylarca konuşmayan anneler; eve kilitleyen veya okuldan alan babalar. Bazıları dayaklara dayanmak zorunda kalıyor. Hikayesi kitapta anlatılan bir kadın, sonunda ailesini ikna edene kadar bir akıl hastanesinde kaldı.

Yine de, örtmeyi gelenekle ve açmayı modernite veya ilerleme ile eşitlemek basit, hatta yanlış olur.

Müslüman dünyasında iki tür mücadele var. Görünüşte zıt yönlerde çalışıyor olsalar da, gerçekte her ikisi de bireysel özgürlüklerin bastırılmasını içeriyor. Hindistan'ın güney eyaletindeki Müslüman kadınlar okullarda ve kolejlerde başörtüsü yasağıyla karşı karşıya. Hayatlarını ve din hürriyetlerini kısıtlayan bu yasak, tiksindirici ve antidemokratik.

Ancak İran ve Türkiye gibi muhafazakarlığın siyaseti tekeline aldığı toplumlarda, hayatlarının kontrol edilme çabalarına sessizce başkaldıran kadınlar da var. Başörtüsünü çıkarmak açık bir siyasi tavır olmayabilir, ancak bu karar kadının toplumdaki yerini aile, ahlak ve annelikle ilgili olarak tanımlayan aşırı muhafazakar sınırların reddidir.

Bu deneyimlerin her ikisi de Türkiye'de siyaseti tanımladı. 1990'larda Erdoğan ve müttefikleri sıkı laik bir rejime karşı savaşıyordu. Türkiye'nin kurucu ideolojisi Kemalizm, gelenek yerine Batılı yaşam tarzını tercih etmişti. İran Devrimi'nden bu yana Kemalizm ile muhafazakar İslam arasındaki mücadele, eğitim politikaları ve kadın bedenleri üzerinden yürütüle geldi.

1990'larda, Türkiye'nin katı laikleri, üniversite ve okullarda başörtüsünü yasakladı. 1999'da başörtülü seçilmiş milletvekili Merve Kavakçı TBMM'den yuhalandı; partisi de kısa bir süre sonra kapatıldı.

Ancak Erdoğan yirmi yıl önce iktidara gelmesinden bu yana muhafazakar politikaları teşvik etti, İslami mezhepleri destekledi ve Türkiye'nin bir zamanlar katı bir şekilde laik olan eğitim sistemine dini unsurlar getirerek muhafazakar bir nüfus ile laik bir devlet arasındaki alanı eşitledi.

İronik bir şekilde, onun aşırı muhafazakar nesli için, başörtüsü takmak bir kadının okula gitme ya da kamusal yaşama katılma biletiydi. Bu anlamda, Erdoğan'ın görev süresi, evde kalmaya ve genç yaşta evlenmeye zorlanacak olan kadınlara görünürlük ve kamusal hayata erişim sağladı.

Ancak 2010'larda başörtüsü yasağını kaldırma hamlesi Türkiye'yi daha demokratik hale getirmedi. Erdoğan'ın Sünni İslam versiyonu (devletçi, milliyetçi ve liberal olmayan) bugün fiili devlet ideolojisi ve ifade özgürlüğü ve azınlık hakları gibi idealler kısıtlanmış durumda.

Birkaç ay önce başörtülü bir polis memurunun İslamcı bir göstericiyi ittiğini gösteren çarpıcı görüntüler yayınlandı. Türkiye'de artık muhafazakar ve modern arasındaki değil, sistemi otoriter tutmak isteyenler ile değişim isteyenler arasındaki bölünme yaşanıyor.

Cebeci'nin kitabının başlığı "Herkes İstediği Gibi Yaşasın", bu başlık muhtemelen herhangi bir hükümet için iyi bir tavsiye. Müslümanlar bu hafta Ramazan Bayramı'nı kutlarken, Müslüman dünyasında demokrasinin akıbeti konusunda umutsuz olmak elde değil. Ama Türkiye'deki genç kadınlarla konuşmak bana umut veriyor. Yeni nesil, en azından Türkiye ve İran'da ne istediğini biliyor. Her otokrata karşı, istedikleri gibi konuşma, giyinme ve yaşama hakları için mücadele eden milyonlarca genç erkek ve kadın var. Sonunda o ruh galip gelecek.