900 ton asbest bulunan uçak gemisi envanteri çıkarılmadan Türkiye'ye getiriliyor

ARTI GERÇEK- São Paulo isimli uçak gemisi sökülmek üzere Türkiye’ye getiriliyor. Brezilya’nın 2017’de kullanım dışı bıraktığı gemi sökülmek üzere Türkiyeli bir şirkete verildi. Ancak geminin ne kadar tehlikeli madde bulundurduğu bilinmiyor. Uzmanlara göre geminin en az 900 ton asbest, yüzlerce ton Poliklorlu Bifenil ve ağır metal içerdiği tahmin ediliyor.

Fransa Donanması’na ait uçak gemisi 2000 yılında Brezilya’ya satıldı. Söz konusu gemi Brezilya tarafından alındıktan sonra São Paulo (A-12) ismini aldı ve 2017 yılında da resmi olarak hizmet dışı bırakıldı.

São Paulo uçak gemisinin 18 Mart 2021’de Aliağa'daki Türk şirketi Sök Denizcilik ve Ticaret Limited gemi geri dönüşüm tersanesi tarafından geri dönüşüm için satın alındığı öğrenildi.

ABREA (Brezilya Asbeste Maruz Kalanlar Ağı), Basel Action Network (Basel Eylem Ağı), BAN Asbestos France (Fransa Asbestin Yasaklanması Ağı), International Ban Asbestos Secretariat (Uluslararası Asbestin Yasaklanması Sekreterliği) ve İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’na bir çağrıda bulunarak geminin Tehlikeli Madde Envanteri’nin (IHM) çıkarılmadığını belirterek gerekli önlemlerin alınmasını istedi.

Aynı çağrı Brezilya Savunma ve Çevre Bakanlıkları, Fransa Silahlı Kuvvetler Bakanlığı ve Avrupa Komisyonu Çevre Genel Müdürlüğü'ne de yapıldı.

Topluluk tarafından yapılan çağrıda yaklaşık 900 ton asbest ve asbest içeren malzeme, yüzlerce ton Poliklorlu Bifenil (PCB) içeren malzeme ve büyük miktarlarda toksik ağır metal içerdiğini tahmin ettiklerini belirtti. Nitekim geminin birinci sahibi Fransa da, Brezilya’ya satış yapılmadan önce geminin sökülmesi durumunda güvenli ve ekolojiye zarar vermeyeceğini sağlamak için söküm yapılacak ülkeye birlikte karar verme şartı koşmuş. 

São Paulo Gemisi’ne ilişkin yapılan çağrı metninde daha önce Avrupa’ya geri çağrılan gemiler hatırlatılarak, "Tehlikeli Atıkların Sınırlar Ötesi Taşınması ve Bertaraf Edilmesinin Kontrolüne İlişkin Basel Sözleşmesi'nin ihlali nedeniyle Fransa'dan Hindistan'a ihracatının kanunsuz olduğu ortaya çıkan ve büyük masraflarla Avrupa'ya geri çağrılmak zorunda kalan ikiz gemisi Clemenceau gibi, bünyesinde büyük miktarda tehlikeli madde barındırıyor ve bu nedenle, mezkur Sözleşme'ye göre tehlikeli atık olarak kabul ediliyor. Basel Sözleşmesi. Fransa, Brezilya ve Türkiye, üçü de bu Sözleşmeye taraftır" ifadelerine yer verildi.

‘TEHLİKELİ MADDE ENVANTERİ'NİN SAĞLANMADIĞI BİLGİSİNE SAHİBİZ’

"Bir geminin gerçekte ne kadar ve ne tip tehlikeli atık içerdiği, bu geminin Basel Sözleşmesi uyarınca yasal kaderini belirlemede hayati önem taşımaktadır" denilen açıklamada "Bu kanunu gerekliliğe rağmen, São Paulo'da uygun bir bağımsız denetim veya Tehlikeli Madde Envanteri (IHM) yapılıp yapılmadığı belirsizliğini koruyor" uyarısı yapıldı.

‘İHRACATIN YASALLIĞI SAĞLANMADAN, SATIŞIN İŞLEMİNİN TAMAMLANMIŞ SAYILAMAYACAĞI DA AÇIKTIR’

Bakanlığa yapılan çağrı metnin satış işlemlerinin gerekliliklerinin yerine getirilmediği şu sözlerle anlatıldı:

"Geminin satış ve ihale sürecinde böyle bir Tehlikeli Madde Envanteri'nin (IHM) sağlanmadığı bilgisine sahibiz. Bu son derece usule aykırı ve endişe vericidir, çünkü atıkların türünü ve miktarını bilmeden, Türkiye'deki tersane gibi bir alıcının geri dönüşüm ve bertaraf sürecini sorumluluklarını yerine getirecek bir şekilde yönetip yönetemeyeceğini hakkıyla değerlendirmesi imkansızdır. Bir Tehlikeli Madde Envanteri (IHM) olmadan, tehlikeli maddelerin (örn. PCB'ler ve asbest) güvenli bir şekilde bertaraf edilmesi sürecinde ortaya çıkan yüklü masrafların üstesinden gelmeye yetecek gerçekçi bir satış fiyatına ulaşmak mümkün değildir. Ayrcıa elde uygun bir Tehlikeli Madde Envanteri (IHM) olmadan, Türkiye veya Brezilya gibi Basel Sözleşmesi Taraflarının, Sözleşme'nin bir gereği olan ihracatın ve müteakip atık yönetimini çevreye duyarlı bir şekilde yapılmasını sağlaması mümkün değildir. İhracatın yasallığı sağlanmadan, satışın işleminin tamamlanmış sayılamayacağı da açıktır.

Uçak gemisi şu anda Brezilya'nın Rio de Janeiro kentinde bulunuyor. São Paulo'nun Brezilya'dan Türkiye'ye gemideki tehlikeli maddelerin miktarları ve türleri hakkında doğru bir belgeleme yapılmadan ve bu ibraz edilmeden ihracatı, uluslararası hukuk ihlali, tehlikeli atıkların yasadışı sınır ötesi taşınması eylemi (Basel, Ek VA ve Madde 9, 1 , d) ve bu şekliyle açıkça suç olan eden bir kaçakçılık eylemi (Madde 4.3) teşkil edecektir."

‘BREZİLYA'DAN AYRILMASINA İZİN VERİLMEMELİDİR’

Topluluk uçak gemisinin envanterinin çıkarıldıktan sonra tekrar ihaleye çıkarılması gerektiğini savunarak, "Kesinlikle, uçak gemisinin Tehlikeli Madde Envanteri (IHM) tamamlanana ve açıklanana kadar Brezilya'dan ayrılmasına izin verilmemelidir. Ayrıca, gemi satışının, asbest ve PCB'lerin vb. mevzuata uygun yönetimi de dahil olmak üzere, Basel Sözleşmesi'nin gerektirdiği gibi ekolojik açıdan emniyetli bir şekilde sökmenin gerçek maliyeti bilinmeden sonuçlandırıldığı gerçeği göz önüne alındığında, bizim vardığımız sonuç şudur: bu geminin satışı uygunsuzdur, yasal ve mali sonuçlar dikkate alınmadan yürütülmüştür ve bu nedenle iptal edilmeli ve yasal yükümlülüklere uygun ve doğru bir Tehlikeli Madde Envanterine (IHM) dayalı olarak yeniden ihaleye tabi tutulmalıdır" ifadelerine yer verildi.

Geminin söküleceği Aliğa ve çevresindeki halkın bilgilendirilmesinin de yapılmadığının belirtildiği çağrıda ilgili yerel ve mesleki örgütlenmelerinin geminin ithaline karşı çıkıldığı kaydedildi.

Topluluk adına yapılan çağrıda yapılması gerekenlere ilişkin öneriler ise şu şekilde sıralandı:

"Basel Sözleşmesinin raporlama gerekliliklerine uygun olarak mütekamil ve detaylı bir bağımsız tehlikeli madde envanteri (IHM) sunulmalıdır ve bu satıştan önce ve açık ihale sürecinin bir parçası olmalıdır. Eğer durum böyle değilse, satış gerçekleşmiş sayılmaz ve yeniden teklif edilmelidir.

"Gemide bulunan ve geminin yapısına içkin tehlikeli atıkların nasıl yönetileceği ve bertaraf edileceğine ilişkin planların bağımsız bir komisyon tarafından değerlendirilmesi ve tüm atıkların çevreye duyarlı bir şekilde ve çalışanların ve yerel toplulukların sağlığını tehlikeye atmadan bertaraf edilebileceği sonucuna varılmalıdır.

"İhracat, transit devletlerin onayları da dahil olmak üzere Basel Sözleşmesinin diğer tüm yükümlülüklerine tam olarak uygun olmalıdır.

"Basel Sözleşmesi'nin 6. Madde ve 11. paragrafına uygun olarak ithalatçı ve transit devletlerden bir mali garanti talep edilmeli ve bu mali garanti geminin batması, kazaya  uğraması veya karaya oturması veya ilgili aktörlerin potansiyel iflasının masraflarını karşılamaya yeterli olmalıdır.

"Son olarak, gemi malzemelerinin son derece tehlikeli niteliği göz önüne alındığında, gemi sökümünde sevkiyat ve bunları takip eden yönetim planları, gemi sökümünden etkilenen topluluklarla tamamen şeffaf olarak paylaşılmalı ve onlar tarafından desteklenmelidir. Bu konuda size daha fazla yardımcı olmak için hazırız ve São Paulo'nun Aliağa ve çevresindeki işçilere, yerel topluluklara ve hassas kıyı çevrelerine zarar vermesini engellemek için hangi adımları atmayı düşündüğünüz konusunda bizi bilgilendirmenizi rica ediyoruz."