Dijital dünyayla büyüyen tehlike: Kumar bağımlılığında artış, bağımlılık yaşında düşüş var
Ezgi YILDIZ
İSTANBUL - Teknolojik ürünlerin ve internet kullanımının yaygınlaşması sanal bahis sitelerinin sayısının arttırdı. İnsanların uzun süre evde kaldığı pandemi döneminde de sanal bahis sitelerine yönelimin artmasıyla son yıllarda kumar bağımlılığı şikayetiyle hastanelere ve psikolojik danışmanlık merkezlerine yapılan başvurular da çoğaldı. Ayrıca sanal oyun sitelerinin hedef kitlesi çocuklar olan reklamları nedeniyle kumar bağımlılığı ergenlik ve öncesi dönemdeki çocuklarda da görülmeye başlandı. Uzmanlar bu bağımlılık türünü madde bağımlılığından ayırmazken, Profesör Doktor Cemal Onur Noyan ve Uzman Psikolog İlknur Çelik, bireylerin neden kumara başvurduğunu, tedavi yöntemlerini, bağımlılık evrelerini ve hayatlarına olan yansımalarını anlattı.
KUMAR BAĞIMLIĞININ NEDENLERİ: SOSYOEKONOMİK KOŞULLAR VE HAZ
Prof. Dr. Cemal Onur Noyan, kumar bağımlılığının artışında insanların hayatının dijital olmasına dikkat çekti. Ayrıca bireylerin yaşadığı sosyoekonomik sorunlar ile kazanma ve kaybetme dürtüsünün beynin ödül merkezini uyarmasıyla oluşan haz duygusunun bağımlılıkta etkili olduğunu belirtti:
“Hiç kimse bağımlı olmak için bir davranışa başlamıyor. Bu alkol ve maddede olduğu gibi kumarda da böyle. Beynin ödül merkezinin aşırı uyarılması; kazanmak, kaybetmek, ucu ucuna kaybetmek ya da ucu ucuna kazanmak bir noktadan sonra beyni fazlaca uyarıyor. Beynin fazla uyarılması tekrar yine beynin aynı dopamin seviyesine ulaşmak için çabalamasıyla sonuçlanıyor.”
Uzman Psikolog İlknur Çelik de, danışanlarının iki gruptan oluştuğunu; bir kısmının sosyoekonomik koşulları kötü olan kişilerden diğer kısmının ise sadece kumar oynamaktan haz duyan kişilerden oluştuğunu ifade etti. Çelik ayrıca haz duygusunun da etkisine dikkat çekti;
“Ortada bir madde olmasa bir bağımlılıkla ilgili şey bu ve beyindeki bağımlılık merkezi bozuluyor. Dopamin miktarı çok fazla artıyor. Çok fazla haz alıyor. Bağımlı olduğu için oynama ihtiyacı duyuyor kişi”
‘BAŞVURANLARIN ÇOĞU BORÇLARINI KAPATMAK İSİYOR’
Yetişkinlerde bağımlılığın son dönemde özellikle iddia ve bahis siteleri üzerinden oluştuğunu belirten Noyan, sanal alemde bahis oynayan kişinin bir süre sonra diğer kumar alanlarına doğru yöneldiğini belirtti. İlerleyen süreçte de Prof. Dr. Noyan, “Kişi fark etmeden kendisini bu döngünün içerisinde buluyor” uyarısında bulundu.
Kumar bağımlılığındaki bir diğer etken de kişilerin ekonomik durumu. Noyan, kumar bağımlılığı ile hastanelere müracaat eden kişilerin büyük bir kısmının borçlarını kumarda kazanarak kapatmayı istediklerini ve bu sebepten kumara başladıklarını ifade ettiklerini belirtti. Bağımlıların sosyoekonomik koşullarına da dikkat çeken Onur Noyan şunları söyledi:
“Hastaların çoğunun ekonomik sorunları var bu büyük bir neden diyebiliriz. Daha da ilginç tarafı kumar oynayıp para kazanan örnekleri görmeleri. Hastaların kumar oynama isteklerini arttırırken bu alana daha çok girmelerine de neden oluyor. Beyin tuzak kurarak, kumar oynayıp para kaybedenlerin kaybettikleri miktarı ya da yaşadıkları süreci bize unutturuyor. Fakat kazanan birini görüp onla hayatının değiştiğini görmesi onlar için bir hayal ve amaç oluyor.”
KUMAR BAĞIMLILIK YAŞI 12’LERE KADAR İNDİ: RİSK ALMA DUYGULARI YÜKSEK
Dijital çağın büyük bir getirisi olan akıllı telefon, tablet ve bilgisayarlarda çıkan sanal oyun reklamları kumar bağımlığında çocukları da tehdit ediyor. Uzman Psikolog İlknur Çelik, çocukları bekleyen tehlikeye dikkat çekti:
“Bu yaşlarda mantık çok devrede olmadığı için direkt çocuklar ödül konulan online oyunlara başvurabiliyorlar. Bu yüzden de kumar bağımlılığı 12 yaşa kadar indi aslında ama literatürlerde 15 olarak geçiyor. Sadece kumarda da değil mesela burada da bunun altını çizeyim. Diğer bağımlılık türlerinde de yaş aralığı düştü. Yani 12-13 yaşında alkol, uyuşturucu madde ve elektronik sigara kullanımı da çok fazla."
‘ÇOCUKLAR İÇİN RİSKİ: MASUM GÖRÜNTÜ VE BAŞLANGIÇTA ÜCRETSİZ OLMASI’
Cemal Onur Noyan dijital sistemlerde karşımıza çıkan kumar reklamlarına dikkat çekerek, çocuklar için riskin sanal oyunlarla başladığına dikkat çekti:
“Görüntüde masum olan çizgi roman karakterleriyle başlayıp ücretsiz indirilen oyunlar ardından para yüklemeye teşvik ediyor. Görülen tabloda aynı sarmalın içine girilmiş olunuyor. Evet bu yaşın aşağılara inmesi dijital çağla oldu fakat bu eskiden de farklı bir şekliyle vardı. 30 sene önce gazoz kapakları ve misket oyunu vardı. Bunlarda da benzer bir sistem var. Biri diğerini yener misket veya gazoz kapaklarını ya da daha önce tüm kazandıklarını alırdı.”
Teknolojiye ve paraya erişimin kredi kartlarıyla daha kolay olduğuna dikkat çeken Noyan, “bundan dolayı çocuklardaki artış gözümüze geliyor. Bu hep vardı ve var olacak” diye konuştu.
Cemal Onur Noyan kumar bağımlılığına ilişkin ebeveynlere de uyarılarda bulundu:
“Esas sorun kumarın giderek büyüyen bir sorun olarak karşımızda duruyor olması. Yetişkinler, gençler ve çocuklar için de bir risk. Çocukluğunda veya gençliğinde iddia oynayan veya çevresinde oynayanları görenlerin bağımlılık geliştirmesi daha yüksek. Çocukluk ve ergenlikte bu tarz oyunlarla ne kadara az temas olursa o kadar iyi. Çocuk ve ergenlerde de görmeye başladık bu davranışı ve ailelere düşen görev; çocukları dijital hayatlarında neler yaptıklarını bilmek. Çocuklarına dijital oyunlarda para kısıtı getirmek yani parayla oynanan oyunlardan uzak tutmak. Örneğin bir oyuna giriyor bir karakter yaratıyor ve onu satıyor bu da büyük bir risk çocuk için. Çocukları en büyük risk alanına sokan faktörlerden biri bu oyunlar.”
KUMAR BAĞIMLILIĞININ EVRELERİ: KAZANMA, KAYBETME, TÜKENME, VAZGEÇME
Kumar bağımlılığı kazanma, kaybetme, tükenme ve vazgeçme olarak dört ayrı evresinden oluşuyor. Çelik bu evreleri şöyle açıkladı:
“Kazanma evresi tabii ki klasik kumar oynamaya başlıyor. Kişi belki de çok büyük bir miktar kazanıyor. Çok hoşuna gidiyor, oynamaya devam ediyor. Burada kumar oynama becerisi gelişiyor. Kişi kendini iyi hissediyor, kendini daha da geliştiriyor bu alanda yani. Kazanma evresi bura evet ama kayıp dönemi de oluyor burada, kazanma evresini bağımlılar için güzel bir evre olarak değerlendirebiliriz."
"Kaybetme evresinde de genelde, danışanlar buna ‘patladım’ diyor. Büyük bir kayıp yaşıyorlar. Daha sonra kartının son limite kadar belki de borca giriyor, kredi çekiyor. Ardından o borcu ödemek için sahibi olduğum mülkleri satıyorlar. Kaybettiklerini de kazanmaya çalışıyor burada sürekli. Bağımlı olduğu için kaybetmeyi kendine yediremiyor. Artık sürekli olarak kaybettiğim parayı geri kazanacağım deyip oynamaya devam ediyor."
"Tükenme evresi artık elinde hiçbir şey kalmıyor, sürekli de kaybediyor ve çok mutsuz, depresif bir hale geliyor. Artık bitikleri oynadığı evre adı üstünde tükenme evresi ve bu evrede intihar oranı da yüksek. İntiharı deneyen danışanlar da oluyor."
"Son olarak vazgeçme evresi burada farkındalığı olan, danışanlardan oluyor. henüz farkındalığı kazanan diyor ki ya ben bağımlıyım ve her şeyimi kaybettim. Tedavi sürecine başlayayım deyip bize geliyor. Diğer tarafta gelişigüzel oynuyor artık. Hani bir bırakıyor kendiliğinden bir tekrar başlıyor falan gelişi güzel olarak adlandırdığımız döneme giriyor. Evreler bu şekilde.”
KUMAR BAĞIMLILIĞININ; SOSYAL HAYATA İLİŞKİLERE, İŞ HAYATINA VE OKULA YANSIMASI
Kumar bağımlılarının sosyal ilişkileri, iş ve eğitim hayatını olumsuz etkilendiğini belirten Uzman Psikolog İlknur Çelik bunun nedenleri güven duygusu üzerinden açıkladı:
“Kimse bağımlı kişiye güvenmiyor çünkü niye sürekli para kaybediyor, çevresinden borç alıyor. Belki hırsızlığa başvuruyor. Sahip olduğu evi arabayı satıyor. Çevresindeki insanların gözünde artık güven dediğimiz kavram kalmıyor kişiye karşı. Aileyle çatışmalar başlıyor, bu kişi bekarsa anne ve babası onu kurtarmaya çalışıyorlar. Başta ne yapacaklarını bilmiyorlar ve çatışma içine giriyorlar. Eğer evliyse çok şiddetli kavgalar çıkıyor ve boşanmaya kadar gidiyor yol. İş yerinde işine odaklanamıyor. Çünkü akla hep kumarda kaybettiği paradan odak tamamen bozuluyor. Hatta artık fiziksel bir hale gelmeye başlıyor; ellerde titreme, kalp çarpıntısı, terleme. Çünkü birey kaybettiklerini düşündüğünden sürekli olarak kaygılı ve depresif oluyor."
"Kumardan dolayı okulunu bırakan kişiler var. Derslere odaklanamıyor, sınavlardan kalıyor. Başarısız bir öğrenci haline geliyor. Para olayı bitmiş oluyor, sıfırlanıyor. Yani okula ayırdığı tüm o masraf paralar vesaire kumara yatırılmış oluyor."
"Sosyal hayatından da geride kalıyor. Hobilerini yapamaz hale geliyor. Bakıyorum. Bunu böyle bir kısır döngü olarak düşünebilirsiniz. Kumlar bağımlılarında. Oynuyor, kaybediyor, yeni kararlar alıyor fakat kayma yaşıyor, tekrar oynuyor, tekrar kaybediyor. Yani hiçbir şekilde istatistiksel olarak düşünse bir kazanç yok. Hep kayıp var.”
TEDAVİ YÖNTEMLERİ: FARKINDALIK VE PSİKOTERAPİ
Prof. Dr. Noyan, kumar bağımlılığının tedavisinde öncelikli olarak hastayı hastaneye getirtebilmenin önemine vurgu yaptı. Noyan, “Çünkü bağımlıların çoğu ‘ben bağımlı değilim eşimin ısrarı nedeniyle buraya geldim’ diyor. Tedavide ilk amaç kumarın hayatındaki olumlu ya da olumsuz etkilerini fark ettirmek” dedi.
Prof. Dr. Noyan kumarın olumsuz etkileri fark edildikten sonra yapılması gerekenleri ise şöyle anlattı:
“Olumsuz etkileri fark ettirdikten sonra bu davranışı sonlandırmak için neler yapılmalı? İlaç kullanılması gerekiyor mu? Gerekiyorsa ilaçla birlikte hangi davranışların içinde bulunması gerekiyor? Bunları konuşmak gerekiyor. Davranış değişikleri için de psikoterapi, konuşma terapisi öneriyoruz. Çünkü beynin bağımlı olduğu bir davranıştan uzak kalması tek başına çok kolay olmayabilir. Topyekûn bir davranış değişikliğine gitmek gerekiyor. Tüm haz davranışının yerine kumarı koyuyor. Bunu fark ettirince kendisinden de bir şeyler kaybettiğini gösteriyoruz. Bunun için de yapılandırılmış terapi programlarıyla biraz daha hazzı ve keyif almayı yeni baştan düzenleyen bir terapi yaklaşımının faydalı olacağının kanaatindeyim."
"Bütünlük bozuluyor, ilişki bütünlüğü de bozuluyor. Seni daha da uzaklaştırıyor. Uzaklaştırınca da kişinin haz kaynakları tükeniyor. İkincisi daha sağlıklı davranışların farkına vararak dikte ederek değil kişinin fark ederek değiştirmek için adım atmasını ilk amaç fark etmek ikinci adım vazgeçmeyi arzulamak ve adım atmak daha sağlıklı alışkanlıklar edinmek için.”
‘MADDE BAĞIMLILIĞINDAKİ SÜREÇLE AYNI’
Uzman Psikolog İlknur Çelik de tedavide bağımlılık konusunda uzmanlaşmış hekimlerin önemine dikkat çekerek sözlerini şunları söyledi:
“Madde bağımlılığında olduğu gibi kumar bağımlılığında da işleyen süreç aynı. Doktor, yatış verebilir, ayakta tedavi edebilir ve ilaç yazabilir. Onun dışında tabi bize başvuranlar oluyor. Doktordan sonra bize başvuranlar da oluyor. Psikoterapi desteği alıyorlar. İkisi birlikte iyi de gidiyor. Onun dışında grup terapileri dediğimiz yöntem var. Kumar bağımlısı olan kişilerin bir araya geldiği ya da başka bağımlılık türlerinden kişilerin bir araya geldiği grup oluşturuluyor ve o şekilde bir grup terapisi organize ediliyor. Bunlardan yararlanabilir."
